Beynin Anatomisi

Beyin birçok önemli fonksiyonu yerine gerirmektedir. Bu sayede etrafımızda olap biteni değerlendirme ve anlamlandırmayı yapabilmemiz mümkün olmaktadır. Beş duyu sayesinde (görme, koku, işitme, dokunma ve tad alma) beyne mesajları aynı anda iletmemiz mümkün olmaktadır.

Beyin düşünmeyi, hafızayı, konuşmayı, uzuvlarımızdaki hareketleri ve vücuttaki birçok organı kontrol eder. Strese (sınav heyecanı, işini kaybetme, hastalıklar gibi) bir insanın nasıl cevap vereceğinine solunum ve kalp hızı sayısını değiştierek beyin belirler. Beyin organize bir yapıdadır ve her bölümü belli fonksiyonlara bölünmüştür.

Beynin ağırlığı doğumdan erişkinliğe kadar değişmektedir. Doğumda ortalama beyin ağırlığı 450 gr kadardır. Çocuklukta bu iki katına çıkar. Erişkinde kadınlardaki ağırlığı 1.22 kg iken erkekte 1.36 kg kadardır.

Sinir sistemi

Sinir sistemi merkezi sinir sistemi ve periferik sinir sistemi olarak iki başlıkta incelenebilir. merkezi sinir sinir sistemi beyin, ona bağlı kranial sinirler ve omurilikten oluşur. Periferik sinir sistemi ise omurilikten çıkan sinirler ve onların dalları ve otonom sinir sistemi (sempatik ve parasempatik sinirler) tarafından oluşturulur.

Beynin hücre yapısı

Beyin iki çeşit hücreden oluşmaktadır: nöronlar ve glial hücreler. Nöronlar sinyal ve uyarıları alıp vermele görevlidirler. Glial hücreler nüron dışı olan hücrelerin hepsi için kulanılan terimdir, bu hücreler destek, beslenme, myelin kılıfını oluşturarak sinirlere iletimi kolaylaştırırlar. Insan beyninde glial hücrelerin sayısı nöronlara göre sayısı 50 kat daha fazladır. Glial hücreler primer beyin tümörlerindeki en sık rastlanılan hücre tipidir.

Beyin tümörü bir kişide saptanırsa biyopsi yapılarak patolojisinin tanısı konulmalıdır. Patoloji tanısı konulduktan sonra hastanın prognozu ve tedavisi konusunda daha iyi yardımcı olabilir.

Meninsler (beyin zarları)

Beyin kemikten yapılan bir kaplama içinde tutulmaktadır. Kranium denilen kemik yapı beyni travmadan korur. Kafa kemikleri ile beyin arasındaki zarlara menings denilir. Dıştan içre doğru dura mater, araknoid mater ve pia mater bu zarların isimleridir.

Dura mater denilen zarın dışındaki zara periost denilir içteki zara dura denilir bitin beyini kaplat bazı yerlerde kıvrımlar oluşturmaktadır. Iki spesifik kıvrım falks ve tentoriumdur falks sağ ve sol beyin yarısını birbirinden ayırmaktadır tentorium ise beyin ile beyinciği birbirinden ayırır.

Ikinci beyin zarı tabakasının ismi araknoiddir. Ince ve narin bir zar olup soğan zarı gibidir aralarında ince liflerle bağlanmıştır görüntüsü nedeniyle örümcek ağına benzer. Dura ile araknoid arasına subdural mesafe denilir.

Beyne en yakın ve hatta yapışık gibi olan zar ise pia zarı denilir beyne giren damarlar pia materi delerek beyne girer. Pia ile üzerindeki araknoid zar arasına subaraknoid mesafe denilir burada beyin omurilik sıvısı (BOS) bulunmaktadır.

Beyin omurilik sıvısı (BOS)

Beyin omurilik sıvısı (BOS), beyinin etrafını sarmaktadır ve aynı zamanda beynin içine bulunan ventriküller içinde bulunmaktadır. Bu berrak su görüntüsündeki sıvı beyin ve omuriliğin içinde olduğu bir su yastığı görevi görmektedir. Bu sıvı devamlı yapılıp emilmektedir. Ventriküllerin içindeki koroid pleksus denilen dantel benzeri yapıdan çoğu üretilmektedir.

Ventriküler sistem

Ventriküler sistem dört adet odacıktan oluşmaktadır bu odacıklar birbirlerine delik ve tüplerle bağlıdır.

Hemisferlerin içinde iki adet lateral ventrikül (birinci ve ikinci) birer delik ile (monro deliği) üçüncü ventriküle bağlanır ki bu beynin merkezinde bulunur duvarlarını talamus ve hipotalamus yapar.

Üçüncü ventrikül dördüncü ventrilül ile akuaduktus silvius adı verilen tüp ile birleşir.

BOS birkaç delikten çıkarak dördüncü ventrikülden sonra subaraknoid mesafeye açılır.

Beynin bölümleri ve fonksiyonları

Beyin sapı – beyin sapı beynin aşağıya doğru olan uzantısıdır. Beyinciğin önünde yer alır ve omurilik ile beyin arasındaki bağlantıyı sağlar. Midbrain, pons ve medülla oblongata bölümlerinden oluşmaktadır. Beyin ve omurilik arasında iletimi sağlar. Bunun dışında birçok yaşam ile ilgili fonksiyonda buraya lokalize olmaktadır.

Orta beyin d güz hareketleri için önemli bir yer olup possada uzanan koordineli göz hareketleri ve yüz hareketleri yüzün hissi ve duyma ile denge çekirdekleride buraladrdadır.

Medülla oblangata nefes alıp vermeyi, kan basıncı, kapl ritmi ve yutmayı kontrol eder. Beynin yüzeyel tabakası olan korteks ile omurilik ve sinirlerine gelen ve oradan giden lifler pons ve beyin sapından geşerek ilişki kurarlar. Bu yapılardaki destrüksüyon yada hasar beyin ölümüne neden olur. Bu kısımın fonksiyonu olmadan kişi yaşayamaz.

Retiküler aktive edici sistem denilen yapı talamusun bir bölümü ile midbrain pons ve medülla oblangatada yer almaktadır. Bu sistem uyanıklığı kontrol ederek kişinin çevreye dikkatini vermeye yarar ve uykuyu denetler. Beyin sapından 12 kafa sinirinin 10’u çıkar bunlar duyma, göz hareketleri, yüzün hislenmesi, tat alma, yutma, yiz mimik hareketleri, boyun omuz ve dil kaslarının hareketleri buradan çıkan kafa sinirleri tarafından kontro edilir.5-6-7- ve 8. Kafa sinirleri ponstan çıkar.

Beyincik – beyincik kafanın arkasında beynin oksipital lobunun altında yer almaktadır. Beyinden dura kıvrıntısı olan tentoriumla ayrılır. Beyincik ince el hareketlerinin koordinasyonunu sağlar (cerrahi yada bir sanat eseri yaparken ki gibi). Vücut postürümüzün devamını kaslarının tonusunun devamı ile dengenin sağlamasında önem arzetmektedir. Beyincik tekrarlayan hızlı hareketlerin yapılmasında önemli katkı sağlamaktadır (örneğin video oyunları gibi) beyinciğin hangi tarafında lezyon varsa bulgularda vücudun otarafında olmaktadır beyinde ise çaprazlanmadan dolayı tam tersi olmaktadır.

Beyin – beyin iki önemli ana bölüme ayrılmıştır sağ ve sol beyin yarısı (hemisfer). Iki hemisfer korpus kallozum ile birbirine bağlanmıştır. Kopus kallozum heriki beyin yarısını birbirine bağlayarak birbirleri arasında mesaj geçişini sağlarlar.beynin yüzeyi milyarlarca nöron ve glia hücrelerinden oluşmaktadır.

Beynin korteksi gri kahverengi yapıda olduğu için buraya gri cevher denilir. Beynin yüzeyi girintili çıkıntılı kıvrımlara sahiptir. Beyin korteksinideki küçük yarıklarak sulkus, büyüklerine ise fissür denilir yarıklar arasındaki çıkıntıyada girus denilir. Bu fisür ve sulkuslar anatomik olarak isimlendirilmişlerdir. Korteksin altında nöronları birbirine bağlayan liflerin olduğu beyaz renginden dolayı beyaz cevher denilen yapı bulunmaktadır. Sulkus v fissür denilen yapılarla beyin iki hemisferi loblara ayrılmaktadır bu loblar çift taralı olarak bulunmaktadır. Lobların isimleri frontal, parietal, oksipital ve temporal’dir. Her lob spesifik fonksiyonlara bölünmüştür. Her lob yanlız olarak fonksiyon görmemektedir ve diğer loblarla kompleks bağlarla birbirine bağlanmışlardır.

Beynin içindeki mesaj birçok yolla iletilebilmektedir. Sinyaller yolak denilen bağlantılar sayesinde yayılmaktadır. Beyin dokusundaki herhangi bir tümör yada lezyon yolaklar arasındaki bağlantıyı bozabilir. Bunu sonucunda konuşma, okuma yada hareket etme yetileri bozulabilir. Yapılan çalışmalar göstermiştirki vücudun bir tarafına dokunulunca karşı taraftaki beyin yarımının bu hissi aldığı yada vücudun sağ tarafını hareket ettirmek istiyorsak sinyallari beynin sol tafından gödeririz. Bu nedenle beynin sol tarafındaki tümör sağ kolda güçsüzliğe (felce) neden our.

Kafa sinirleri (kranial sinirler) – 12 çift kafa siniri beyinden çıkmaktadır. Bu sinirler çok özel fonksiyonlara sahiptir:

Olfaktör: koku
Optik: görme
Okülamotor: göz hareketleri ve göz kapağını kaldırma
Troklear: göz hareketleri
Trigeminal: yüzün hissi
Abdusens: göz hareletleri
Fasiyal: göz kapağı kapanma, mimik kasları, tat duyusu
Vestibülokohlear: denge ve işitme
Glossofaringeal: yutma, tat alma
Vagus: yutma, ses teli hareketi, tat alma
Aksesuar: boyun ve omuz hareketleri
Hipoglossal: dil hareketleri

Hipotalamus – hipotalamus hipofiz bezine mesaj ileten sinir bağlantlarını içiermektedir. Otonomik sinir sisteminden gelen bilgiler hipotalamusda bulunur. Yemek yeme, seksüel davranış, uyku ile v,cut ısısı, emosyonlar, hormonların salgılanması ve hareketi kontrol eder

Loblar

Frontal Loblar – frontal loblar en büyükleridir birçok değişik fonksiyondan sorumludur. Istemli hareketler, konuşma (sol frontal lob), entellektüel ve davranışsal fonksiyonlar. Vücuda hareket veren bölge frontal lobun presentral girusuna lokalizedir. Prefrontal korteks ise hafıza, zeka, konsantrasyon, öfke ve kişilik ile ilgilidir.

Premotor korteks ise primer moror korteksin önündeki bölgedir. Göz baş haterlketlerini koordine eder ve oriyantasyonu sağlar. Broca alanı denilen bölge konuşmanın yapılması için önemli bir bölgedir. Genellikle sol frontal lobda bulunur.

Oksipital loblar – bu loblar beynin arkasında lokalize olmuştur. Insan oğlunun görmesini sağlar. Sağ oksipital lob solu sol oksipital lob ise sağ tarafı görmemizi sağlamaktadır.

Paryetal loblar – bu loblar diğer loblardaki görme duyma, motor yada duyu sinyallerinin değerlendirmesine yarar buraya lokalize duyu bölümü vardır.

Temporal loblar – bu loblar iki taraflı kulak hizasında bulunurlar. Sağ lob görüntü hafızasını saklarken (insanların yüzünü ve objeleri hatırlamada yardımcıdır) sol taraf sözel hafızayı saklar (insanları hatırlama ve dili anlamayı sağlar). Temporal loblarn arka kısmı diğer insanların emosyon ve reaksiyonunu değerlendirmeye yararlar.

Limbik sistem – bu sistem emosyonları içerir. Bu sistemin içinde hipotalamus, bir kısım talamus, amigdala (agresif davranışın üretimini sağlar)ve hipokampusu (yeni öğrenilenleri hatırlamayı sağlar) bulunur.

Pineal bez – bu bez içinci ventrikülünün arkasından arkaya doğru çıkıntı yapar. Bazı memelilerde karanlık ve aydınlığa cevapta işe yarar. Insanlarda cinsel olgunlukta işe yaradığı söylensede tam olarak fonksiyonu bilinmemektedir.

Hipofiz bezi – hipofiz bezi burnun arkasında beynin altında sella tursika denilen kemik yapının içine lokalizedir hormonlar için orkestra şefi olarak bilinir çünkü hormonların salınımını kontrol eder fonksiyonlarından bazıları aşağıda özetlenmiştir.

büyüme gelişme
bazı organşarın fonksiyonunu kontrol eder (böbrek, uterus, meme)
diğer bezlarin fonksiyonunu kontrol eder (tiroid, testisler ve böbrek üstü bezi)

Posterior fossa – arka çukur olaral bilinir kafa tasının arkasındaki kavite olup burada beyincik beyin sapı ve 5 ila 12i kranial sinirler yer alır

Talamus – talamus korteks ile omurilik arasındaki bütün gelen ve giden sinyallerin geçtiği yapıdır. Dürt bölümden oluşmaktadır hipotalamus, epitalamus, ventral talamus ve dorsal talamus. Bazal ganglia denilen yoüon sinir hücrelerini saran çekirdekler talamusu çevrelerler.

Dil ve konuşma fonksiyonu

Genelde sol hemisfer yada bir hemisfer dil fonksiyonu ve konuşmadan sorumludur bu hemisfere dominant hemisfer denir. Sağ hemisfer görüntüleri ve uzaydaki pozisyonudeğerlendirmeyi ve anlamayı sağlar. Genellikle sol elini kullananların 1/3 kadarında dominant hemisfer sağdadır, sağ elini kullananlarda ise hemen tamamında sol hemisfer dominanttır.

Afazi denilen hastalıkta dil fonksiyonu bozulmaktadır. Dil fonksiyonu için beynin bazı bölümlerinin çalışması gerekmektedir. Birkaç çeşit afazi ipi vardır.

Sol frontalde Broca denilen alanda ki burası yüz kasları, çene ve boğaz kaslarını kontrol eden bölümün hemen önüdür. Bu alan hasarlanırsa sesi ortaya çıkarmak için gereken kas faaliyetleri yapılamaz ve konuşma olmaz. Broca afazisi olan hasta halen okuyabilir ve konuşulanları anlayabilir fakat konuşup yazamaz.

Sol temporal alandaki bir diğer dil fonksiyonundaki önemli alan da Wernicke alanıdır. Buranın hasarlanması hastada Wernicke afazisine neden olur. Konuşabilir fakat anlamsız kelimeler çıkarır. Burada anlamada ve değerlendirmede problem vardır.

Bu yazıdaki bilgiler genel bilgi vermek amacı ile hazırlanmış olup bir doktordan alınan bilgilerin yerine kullanılamaz.